Tiki nerwowe u dzieci – jak reagować i wspierać dziecko?

Tiki nerwowe to mimowolne, nagłe, powtarzające się ruchy lub dźwięki, które mogą być bardzo zróżnicowane pod względem nasilenia i częstotliwości. W klasyfikacji ICD-11 zaliczane są do zaburzeń neurorozwojowych, co podkreśla ich związek z rozwojem układu nerwowego.

Możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje tików nerwowych:

• ruchowe - mimowolne skurcze mięśni różnych części ciała, np. mruganie oczami, grymasy twarzy, ruchy głowy, ramion, nóg;
• głosowe – mimowolna emisja dźwięków lub słów, np. chrząkanie, pociąganie nosem, wykrzykiwanie słów lub dźwięków, a w nie których przypadkach koprolalię (wykrzykiwanie niecenzuralnych słów).

 

O czym mogą świadczyć tiki nerwowe?

Tiki nerwowe są stosunkowo często spotykane u dzieci i po raz pierwszy ujawniają się około 5 roku życia. Chociaż ich pojawienie się budzi niepokój rodziców, same w sobie rzadko sygnalizują poważne problemy zdrowotne. W wielu przypadkach tiki ustępują samoistnie wraz z rozwojem dziecka, co świadczy o dojrzewającym układzie nerwowym, który nabywa kontrolę nad ruchami i impulsami.

Tiki mogą być reakcją na przeżywane trudności emocjonalne lub przeciążenie sensoryczne. Stąd też nasilają się w sytuacjach stresu, lęku, niepokoju czy ekscytacji. W takim kontekście tiki mogą pełnić rolę barometru emocjonalnego, sygnalizując konieczność zwiększonej uwagi na potrzeby dziecka.

 

Tiki nerwowe a zespół Tourette’a i ADHD

Tiki nerwowe mogą, chociaż nie muszą być związane z rozwojem zespołu Tourette’a i ADHD. Istotnym czynnikiem różnicującym jest czas trwania objawów.

Tiki nerwowe utrzymujące się przez dłuższy czas – powyżej roku – mogą wskazywać na zespół Tourette’a. Dzieci z ADHD częściej wykazują tiki nerwowe niż ich rówieśnicy. Nie należy ich jednak traktować jako jednoznacznego wskaźnika zaburzenia. W diagnozie ADHD istotne są inne symptomy, takie jak trudności z koncentracją, nadruchliwość oraz impulsywność.

 

Jak reagować na tiki nerwowe u dziecka?

Nauczyciele często zastanawiają się jak powinni reagować na tiki nerwowe, ujawniające się podczas lekcji. Przede wszystkim należy pamiętać, że są one mimowolne. Dziecko nie posiada świadomej kontroli nad ich występowaniem. Wszelkie próby upominania czy karania są nie tylko nieskuteczne, ale mogą wręcz nasilić problem, potęgując stres i dyskomfort ucznia.

Optymalnym podejściem jest zachowanie spokoju i zignorowanie tiku, o ile nie zakłóca on w znaczący sposób przepływu lekcji. Dziecko potrzebuje przede wszystkim poczucia akceptacji i bezpieczeństwa w środowisku szkolnym. W przypadku tików wyjątkowo nasilonych należy z empatią i wyrozumiałością zapytać, czy potrzebuje pomocy lub chwili oddechu.

Istotnym aspektem wsparcia jest również edukacja rówieśnicza. W odpowiednim momencie warto przeprowadzić z grupą rozmowę na temat tików nerwowych, wyjaśniając ich mimowolny charakter i podkreślić, że nie powinny być powodem do śmiechu czy dokuczania.

 

Jak rozmawiać z dzieckiem o tikach?

Rozmowa z dzieckiem o tikach nerwowych to ważny krok w kierunku zrozumienia i wsparcia. Zadbaj o bezpieczną i komfortową przestrzeń, gdzie nikt i nic nie będzie wam przeszkadza. Dostosuj język do wieku i poziomu rozumienia dziecka. Wyjaśnij, czym są tiki nerwowe w sposób jasny i zrozumiały. Podkreśl, że akceptujesz dziecko takim, jakie jest, i że tiki nie wpływają na Twoją opinię o nim.

W trakcie rozmowy warto stosować takie komunikaty, jak:

• „Zauważyłem/am, że czasami twoje ciało porusza się lub wydaje dźwięki, których nie możesz kontrolować. To się nazywa tikami nerwowymi.”
• „Zastanówmy się razem, co możemy zrobić, żeby tiki ci mniej doskwierały w szkole.”
• „Pamiętaj, że nie jesteś sam/a. Wiele dzieci ma tiki i radzi sobie z nimi na różne sposoby.”
• „Masz wiele mocnych stron i talentów. Tiki to tylko jedna z twoich cech.”

 

Wsparcie dziecka z tikami nerwowymi

Wsparcie psychologiczne odgrywa kluczową rolę w pomocy dziecku doświadczającemu tików nerwowych. Specjalista oceni nasilenia tików, a także wykluczy inne trudności, które mogą im towarzyszyć, takie jak zaburzenia lękowe, depresja czy problemy w nauce. Współpraca z psychologiem umożliwia dziecku zrozumienie i zaakceptowanie swoich tików, a także znalezienie skutecznych strategii radzenia sobie ze wstydem, frustracją czy izolacją.

Niezwykle istotne jest również aktywne zaangażowanie rodziców w proces terapeutyczny. Wymiana spostrzeżeń pozwala na holistyczne zrozumienie sytuacji dziecka i wspólne opracowanie efektywnych metod wsparcia.