MOTORYKA DUŻA stanowi wszystkie obszerne ruchy, w które jest zaangażowane całe nasze ciało lub jego znaczna część, np. ręce i nogi. Jest to taki rodzaj aktywności ruchowej jak: chodzenie, bieganie, skakanie, czołganie się, jazda na rowerze, czy też pływanie.

MOTORYKA MAŁA natomiast znajduje swe odniesienie we wszelkich ruchach palców i dłoni, czyli ruchach o znacznie mniejszym zakresie, ale wymagających ogromnego skupienia i koncentracji uwagi. Motoryka mała to takie czynności, jak: rysowanie, malowanie, pisanie, ugniatanie czegoś w dłoni, czy rzeźbienie.

Ważne jest, aby dziecko rozwijało umiejętności zarówno w dziedzinie dużej, jak również małej motoryki. Jego osiągnięcia w każdej z tych dziedzin nie muszą być jednakowe, jednak dobrze jest, aby miało okazję do ćwiczenia zarówno drobnych, precyzyjnych ruchów, jak i tych dużych, zamaszystych. Aby dziecko mogło poprawnie wykonywać złożone ruchy motoryki małej (rysowanie, pisanie), powinno najpierw dobrze opanować proste ruchy z zakresu motoryki dużej (ogólna aktywność ruchowa). Dlatego im więcej form ruchowych dziecko opanuje w okresie przedszkolnym, tym lepiej rozwiniemy jego koordynację ruchową i koncentrację uwagi, co znacznie ułatwi mu wykonywanie wszelkich czynności manualnych, jakie spotkają je w szkole.

Motoryka a wpływ na rozwój dziecka

Motoryka jest związana z następującymi dziedzinami życia:
• Rozwój społeczny: Interakcje z innymi i relacje międzyludzkie zależą od motoryki. Jeśli dziecko jest na niższym poziomie motorycznego rozwoju od rówieśników, szybko zostanie wykluczone lub zacznie unikać sytuacji, których aktywność sportowa będzie wymagana.
• Rozwój fizyczny: Tylko przy odpowiedniej dawce ruchu kości, mięśnie i system nerwowy mogą się prawidłowo rozwijać.
• Rozwój poznawczy : Zdolność i efektywność uczenia się są znacznie wyższe, jeśli dziecko dużo się rusza, a jego motoryka rozwija się poprawnie. Obniżona sprawność fizyczna zazwyczaj wiąże się z obniżonym rozwojem poznawczym.
• Rozwój sensoryczny: Rozwój sensoryczny, czyli postrzeganie zmysłami, może prawidłowo rozwijać się jedynie wtedy, gdy dziecko jest aktywne fizycznie. Postrzeganie wizualne poprawia się, jeśli maluch np. biegnąc, musi orientować się w przestrzeni. Bieganie po różnym podłożu wpływa pozytywnie na rozwój wrażeń dotykowych.
• Rozwój emocjonalny i psychiczny: Dzieci, u których obserwuje się prawidłowy rozwój motoryki, są bardziej stabilne emocjonalnie. Mają pozytywny obraz siebie, wierzą we własne możliwości i rzadziej są lękliwe.
• Rozwój mowy: Rozwój mowy jest także związany z motoryką. Jeśli ruchy konieczne do mówienia nie są prawidłowo wykonywane, dziecko nie nauczy się dobrze mówić. Poza tym dzieci, które dużo się ruszają, lepiej się koncentrują i są bardziej chłonne.

ROZWÓJ MOTORYKI DUŻEJ W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Trzylatek w zakresie motoryki dużej powinien:

• sprawnie chodzi i biega,
• pewnie trzyma przedmioty w czasie chodzenia,
• stoi 2-3 s. na jednej nodze,
• rzuca, kopie i próbuje łapać piłkę,
• jeździ na trójkołowym rowerku,
• samodzielnie wkłada i zdejmuje niektóre części garderoby np. spodenki,

Czterolatek w zakresie motoryki dużej powinien:

• chodzi po schodach krokiem naprzemiennym,
• biega, skacze w ten sposób doskonaląc umiejętność poruszania się,
• zeskakuje ze stopni, przeskakuje przez przedmioty odbijając się obiema nogami od podłoża,
• kopie, rzuca, próbuje łapać piłkę,
• samodzielnie się przebiera – bez skomplikowanych strojów

Pięciolatek i sześciolatek w zakresie motoryki dużej powinien:

• tańczy, pływa, jeździ na rowerze, nartach,
• biegnie do góry po schodach bez trzymania się poręczy,
• skacze na jednej nodze przed siebie na dystansie 5 metrów (zarówno na prawej jak i na lewej nodze).
• kopie, rzuca, łapie piłkę,
• chodzi stopa za stopą po taśmie,
• chodzi po odwróconej ławeczce gimnastycznej

Dzieci 6 - letnie stają się silniejsze, zwinniejsze, zręczniejsze, bardziej wytrzymałe. Obserwujemy dalszy postęp rozwoju motorycznego. Ruchy 6 – latka stają się bardziej celowe oraz odpowiednio przystosowane do zadania. Można zauważyć większą płynność i swobodę ruchów a bieg oraz podskoki ulegają automatyzacji.

 

ROZWÓJ MOTORYKI MAŁEJ U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Trzylatek w zakresie motoryki małej powinien:

• rysować proste linie pionowe i poziome oraz koło,
• budować z klocków wieże,
• posługiwać się łyżką, widelcem, kubkiem,
• samodzielnie wykonywać podstawowe czynności higieniczne (korzystać z toalety, myć i wycierać ręce),
• Wkładać różnego kształtu klocki do właściwych otworów,

Czterolatek w zakresie motoryki małej powinien:

• odwzorowywać linię prostą, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk,
• rysować po prostym śladzie,
• usprawniać swoją samoobsługę,
• samodzielnie, sprawnie spożywać posiłek używając łyżki i widelca,
• zamalowywać powierzchnię kartki lub jej wyznaczony fragment (bez precyzyjnego trzymania się wyznaczonych krawędzi).

Pięciolatek i sześciolatek w zakresie motoryki małej powinien:

• posiadać umiejętność pełnej samoobsługi,
• tworzyć rysunki tematyczne,
• posiadać precyzyjne ruchy dłoni (nawlekać koraliki, zapinać i rozpinać guziki, zamalowywać płaszczyzny trzymając się wyznaczonych krawędzi itp.).

Najczęściej spotykanymi zaburzeniami rozwoju ruchowego w wieku przedszkolnym są niezręczność ruchowa całego ciała i niezręczność manualna. Możemy wówczas obserwować małą aktywność ruchową, ogólną niezręczność ruchową, brak koordynacji ruchów, osiąganie z opóźnieniem w stosunku do rówieśników różnych umiejętności ruchowych, spowolnienie ruchowe, unikanie zabaw ruchowych, zakłócenie w zakresie koordynacji wzrokowo- ruchowej. Kłopoty z odwzorowywaniem i rysowaniem, niechęć do zabaw plastycznych

 

PROPOZYCJA ĆWICZEŃ ROZWIJAJĄCYCH SPRAWNOŚĆ MOTORYKI DUŻEJ I MAŁEJ :

CEL GŁÓWNY: podnoszenie poziomu sprawności manualnej, grafomotorycznej, stymulacja rozwoju fizycznego dzieci.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

• rozwijanie ogólnej sprawności fizycznej
• wzmocnienie mięśni grzbietu i brzucha
• wzmocnienie mięśni kończyn górnych, zwiększenie ich wydolności
• usprawnienie pracy nadgarstka – poszerzenie zakresu ruchu w nadgarstku
• doskonalenie pracy śródręcza i palców
• doskonalenie prawidłowego chwytu
• rozwijanie elastyczności i precyzji ruchów dłoni i palców
• zwiększanie bądź zmniejszanie napięcia mięśniowego
• wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała
• koordynacja pracy rąk i koordynacji wzrokowo – ruchowej
• ćwiczenie ruchów postępujących od strony lewej do prawej
• doskonalenie koordynacji pracy poszczególnych grup mięśniowych
• doskonalenie koordynacji wzrokowo- ruchowej
• kształtowanie orientacji przestrzennej z punktu widzenia własnej osoby i stałości położenia przedmiotów w przestrzeni
• przygotowanie do nauki pisania

 

SPRAWNOŚĆ MOTORYKI DUŻEJ MA ŚCISŁY ZWIĄZEK Z MOTORYKĄ MAŁĄ

 

Przykłady ćwiczeń prowadzących do wzmocnienia mięśni grzbietu i brzucha:
 

• skłony; przysiady; przenoszenie ciężaru ciała; ,,brzuszki”; - pchanie cięższych przedmiotów; turlanie się;
• ćwiczenia oddechowe: puszczanie baniek mydlanych; przenoszenie skrawków papieru za pomocą rurki (nie mogą być bardzo małe, aby dziecko nie wciągnęło papieru przez rurkę); dmuchanie na kolorowe piórka w taki sposób, aby jak najdłużej utrzymały się w powietrzu; dmuchanie wiatraczków; itd.
• w leżeniu na brzuchu: pływanie na sucho, odpychanie piłki, zagarnianie, np. kasztanów, odpychanie się od ściany, czołganie;
• w leżeniu na plecach: uderzanie w piłkę, przenoszenie, np. piłki z jednej strony ciała na drugą;
• w siadzie prostym: turlanie piłki dookoła osi;
• oporowanie całym ciałem, np. dziecko jest skałą;
• ,,rysowanie” nogami po ścianie;
• prowadzenie (turlanie) piłki po ścianie;
• turlanie piłki rękoma po ścianie od dołu do góry i w dół;
   

Przykłady ćwiczeń rozruchowych, rozmachowych:
 

• wszelkie zabawy na czworakach;
• poruszanie barkami (ruchy okrężne); zrzucanie woreczków z ramion (kładziemy dwa, a dziecko ma zrzucić dwa albo jeden);
• wymachy kończyną górną (całą ręką): ruchy okrężne, do przodu, do tyłu, na boki; wymachy rękoma z użyciem, np. chust, wstążek, itp.);
• naśladowanie ruchu zwierząt;
• malowanie całymi dłońmi na dużych powierzchniach angażując całą kończynę w pionie i poziomie; zrywanie dużych płacht papieru przyklejonych do ściany; ,,zrywanie” czegoś co jest wysoko, sięganie po coś co jest wysoko;
• przenoszenie dużych przedmiotów, np. pudeł, klocków piankowych;
• zabawy z chustami;
• rzucanie dużą piłką, np. plażową;
• łapanie ,,motyli” w siatki, durszlaki (mogą być np. pióra, itp.);
• pajacyki;
• krążenia ramion do przodu i do tyłu;
• uderzanie w podwieszony balonik;
• klaskanie;
• rozpoznawanie rzeczy z zamkniętymi oczami;
• pełzanie; czołganie się;
• rysowanie oburącz w powietrzu dużych wzorów, np. serce, dom, koło
• zagadki ruchowe, np. naśladowanie ptaków, samolotów, czynności;
• chodzenie po narysowanej linii, po krawężniku, po rozłożonej skakance;
• pokonywanie krótkich dystansów z zamkniętymi oczami;
• ruchy naprzemienne, np. dotykanie prawym łokciem do lewego kolana i odwrotnie;
• zmiana kierunku biegu na sygnał, zgodnie z poleceniem;
• zwroty w określonym kierunku: w prawo, w lewo, w tył;
• orientacja w przestrzeni, polecenia: idź dwa kroki w prawo, do tyłu, w lewo, itp.

Ćwiczenia manualne:

 

• rzucanie i chwytanie woreczka, piłki;
• nawijanie włóczki, sznurka na kłębki, na patyk;
• przerzucanie piłki, woreczków z ręki prawej do lewej; podrzucanie piłki, woreczków raz prawą, raz lewą ręką;
• rzucanie woreczka, piłki prawą ręką pod lewym kolanem i lewą pod prawym;
• rzucanie przedmiotów do celu, np. rzucanie czegoś do pudełka, gra w rzutki, itp.;
• toczenie piłki do celu;
• przesypywanie piasku, ryżu, kaszy;
• wyławianie z wody, z piasku, różnych przedmiotów z góry, z dołu: kubkiem, łyżką;
• gra w łapki;
• krążenie dłoni (młynek);
• wymachy dłoni, np. odganianie muchy;
• malowanie dłońmi na ścianie (może być farbami, ale też np. kisielem, galaretką, itd.);
• malowanie dłońmi na stole (może być farbami, ale też w kaszy, w piasku, w mące, itd.);
• malowanie farbami na tacy, w misce, przy wykorzystaniu różnych przedmiotów, np. kasztanów, samochodów,, piłeczek, itp;
• turlanie kija na przedramieniu;
• zbieranie kubków na czas;
• składanie ubrań;
• otwieranie i zamykanie drzwi kluczem;
• rzucanie kostką do gry;
• przekładanie kartek w książce (w późniejszym etapie - na czas);
• opady na ścianę (dłonie – ręce - przed sobą – nie usztywniamy rąk), tak aby można było się oprzeć o ścianę;
• przeciąganie liny
• wyklaskiwanie rytmu, sylab.

 

Ćwiczenia manipulacyjne:

 

• zbieranie drobnych elementów (monet, ziarenek, guziczków, korali) dwoma palcami lub pęsetą;
• ćwiczenia palców: przebieranie palcami, stukanie, składanie i rozkładanie dłoni i poszczególnych palców, splatanie, dotykanie palcami podłoża, gra na nosie, pokazywanie pazurków, gra ,,na flecie”, gra ,,na pianinie”; zabawy paluszkowe;
• krążenie palcami, np. jednym palcem wokół drugiego;
• kreślenie palcem wskazującym prostych kształtów: dowolnych, okrągłych, linii prostych, ukośnych, falistych;
• kiwanie palcami: w przód, w prawo, w lewo, łukami, w górę, w dół, do siebie; liczenie palców u nóg i u rąk;
• ściskanie piłeczek lub gniotków palcami: wskazującym i kciukiem;
• uderzanie czubkami palców o blat stołu w różnym tempie (np. zabawa ,,pada deszczyk”); uderzanie palcem wskazującym jednej ręki w przestrzenie między palcami drugiej;
• ugniatanie małych kulek z gazety, papieru trzema palcami: środkowym, wskazującym i kciukiem (wzmacnianie chwytu pisarskiego);
• wyczuwanie palców: „Bawiły, bawiły się dzieci paluszkami”;
• zwijanie palcami chusteczek, apaszek, itp.;
• bazgranie różnymi narzędziami pisarskimi po papierze;
• ściskanie w dłoni kulek z gazet, piłeczek różnej wielkości i twardości, przedmiotów o różnej fakturze i twardości (gniotki);
• naśladowanie pisania na klawiaturze komputera;
• wszelkie labirynty do pokonywania palcem wskazującym i narzędziem pisarskim;
• rysowanie w szablonie;
• kolorowanie w konturze, konturze pogrubionym za pomocą, np. plasteliny;
• konstruowanie i budowanie z małych klocków;
• zakręcanie i odkręcanie nakrętek;
• układanie mozaiki – wzory z różnych figur geometrycznych, pinezki plastikowe;
• prace plastyczne: -sklejanie; darcie papieru; cięcie nożycami; stemplowanie; malowanie farbami na powierzchniach o różnej wielkości, palcami i pędzlem; rysowanie kredkami, ołówkiem, kredą, itd.;
• zabawy z masami plastycznymi; formowanie wałeczków, kulek (trudne), z plasteliny, modeliny, ciasta, masy solnej, śniegu, itp.;
• rysowanie palcem lub patykiem na piasku, kaszy, itp., lasek, kół, płotów, fal, zygzaków, itd.;
• kolorowanie obrazków – zamalowywanie w określony sposób (kreski poziome, pionowe, skośne, okrężne) form graficznych ograniczonych pogrubionym konturem;
• obrysowywanie dłoni, przedmiotów;
• rysowanie z użyciem szablonów, np. figur geometrycznych;
• przypinanie i zdejmowanie klipsów bieliźnianych raz jedną, raz drugą ręką, np. na brzegu tekturki, na ubranie;
• przewlekanie sznurowadeł;
• zabawa folią bąbelkową;
• wyjmowanie małych przedmiotów z substancji o różnej konsystencji;
• memo dotykowe, dotykanie różnych faktur ;
• otwieranie i zamykanie pudełek, itp.;
• pogrubianie konturów figur geometrycznych, liter, cyfr, szlaczków;
• przerysowywanie bardzo prostych elementów (rysowanie według wzoru)
• rysowanie i pisanie po śladach, także łączenie kresek lub kropek.

 

Ćwiczenia kształtujące chwyt (przykłady):

1. ćwiczenia uczące robienia kółek palcami:
- koniuszek każdego palca spotyka się z koniuszkiem kciuka tworząc obręcz;
- chwytanie się za uszy jednocześnie i osobno każdą ręką (łokcie oparte na blacie stołu).
2. ćwiczenia doskonalące chwyt pęsetkowy:
- podnoszenie i sortowanie małych przedmiotów kciukiem i palcem wskazującym;
- gra w karty (memo);
- dotykanie i ściskanie różnych przedmiotów palcem wskazującym i kciukiem (np. słomki,
kije różnej grubości i coraz cięższe – zabawa, np. ,,kto pierwszy wejdzie na szczyt”);
- przewracanie kartek w książce.
3. czynności usprawniające używanie palca wskazującego (palec wskazujący jest
wyizolowany, tzn. cztery palce zgięte, a wyprostowany tylko wskazujący):
- pokazywanie palcem wskazującym jednej ręki przedmiotów z jednoczesnym ich
liczeniem (szczególnie ćwiczymy palec wskazujący ręki wiodącej);
- przewracanie kartek w książce (tylko palcem wskazującym);
- dotykanie, naciskanie i wciskanie palcem wskazującym różnych przedmiotów;
- pisanie wyprostowanym palcem wskazującym, np. na kaszy, piasku, mące, itp.
 

Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania – od początku wyrabiamy u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony, wskazujemy mu drogę:

• rysowanie szlaczków rozpoczynamy od lewej strony,
• kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych (z lewej do prawej),
• ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu kierunkach,
• zamalowywanie obrazków, kalkowanie, łączenie kropek, rysowanie po śladzie, kończenie szlaczków, odwzorowywanie rysunków zgodnie ze wzorem, rysowanie na tackach z piaskiem czy kaszą.

ZABAWY PALUSZKOWE – RYMOWANKI, POKAZYWANKI

• Kółko małe, kółko duże

 

Kółko małe, kółko duże,
Rysujemy palcem w powietrzu małe i duże koło
Ręce w dole, ręce w górze,
Ręce w dół i w górę
Najpierw w prawo, potem w lewo,
Przechylamy w prawo i lewo
Tak się buja w lesie drzewo.
Bujamy na boki.

· Trójkąt, kwadrat, serce, koło

Trójkąt, kwadrat, serce, koło
Rysujemy każdą z figury palcami w powietrzu
Dziś w przedszkolu jest wesoło
Rysujemy palcami uśmiech na twarzy
Serce duże, serce małe
Rysujemy w powietrzu serduszka
Już wesołe koło całe.
Robiły „płotek” – rozkładamy ręce szeroko na boki, tak, że krzyżują się między dziećmi.

· Ręce w górę, ręce w bok

Ręce w górę, ręce w bok,
Ręce w górę i w bok
Klaśnij, tupnij i zrób skok.
Klaśnięcie, tupnięcie, wyskok
Ręce w dole, ręce w górze,
Ręce w dół i w górę
Palec idzie już na buzie.
Kierujemy palec na buzie.

· Dziesięć małych małpek

Dziesięć małych małpek
Wypowiadamy słowa rytmicznie pokazując 10 palców
Hop, hop, hop.
Zginamy i prostujemy palce w rytm
Tak wesoło skacze,
Zginamy i prostujemy palce w rytm
Hop, hop, hop.
Zginamy i prostujemy palce w rytm
Stop!
Trzymamy wyprostowane palce.
Zamiast małpko tutaj stać,
Dotykamy pierwszego paluszka
Pora iść już spać.
Chowamy palec.

· Głowa, ramiona, kolana, pięty

Głowa, ramiona, kolana, pięty,
Pokazujemy kolejno
Nos do góry, brzuch wciągnięty,
Pokazujemy kolejno
Przysiad, wyskok, obrót w koło,
Pokazujemy zgodnie z opisem
Już każdemu jest wesoło.
Rysujemy uśmiech dwoma palcami.

• Części ciała – wykonujemy czynności

Ręce do machania,
nogi do skakania,
palce do liczenia,
a zęby do mycia.
Głowa do kiwania,
uszy do słuchania,
oczy do mrugania,
usta do śpiewania.

 

• Niedźwiadek
  Lewa łapka - (pokazujemy lewą rękę)
  Prawa łapka - (pokazujemy prawą rękę)
  Ja jestem niedźwiadek - (wskazujemy siebie)
  Lewa nóżka - (pokazujemy lewą nogę)
  Prawa nóżka - (pokazujemy prawą nogę)
  A to jest mój zadek - (wypinamy pupę i klepiemy się po niej )
  Lubię miodek, kocham miodek - (głaszczemy się po brzuchu)
  Podbieram go pszczółkom - (robimy gest rękami w powietrzu jakbyśmy coś zabierali)
  Lewą łapką - (pokazujemy lewą rękę)
  Prawą łapką - (pokazujemy prawą rękę)
  Albo ciągnę rurką – (robimy rurkę przy ustach i ruszamy palcami)
  Śpiewamy piosenkę pokazując wymienione części ciała.

· Raz i dwa – pokazujemy na palcach

Raz i dwa, raz i dwa,
pewna pani miała psa,
trzy i cztery, trzy i cztery,
pies ten dziwne miał maniery.
Pięć i sześć, pięć i sześć,
wcale lodów nie chciał jeść.
Siedem, osiem, siedem, osiem,

wciąż o kości tylko prosił.
Dziewięć, dziesięć, dziewięć, dziesięć,
kto z was kości mu przyniesie?
Może ja, a może Ty.
Licz od nowa: raz, dwa, trzy

· Płynęła rzeczka

Płynęła sobie rzeczka (palcem rysujemy na plecach dziecka krętą rzeczkę)
Świeciły dwa słoneczka (rysujemy dwa kółka)
Idą konie ( palcami udajemy kroki konia)
Przeszły słonie (palcami udajemy ciężkie słoniowe kroki)
Spadł deszczyk (palcami naśladujemy spadające krople)
Przeszedł panią/pana dreszczyk? (łaskoczemy dziecko w szyjkę)

BIBLIOGRAFIA:

1.Bartkiewicz W., Giczewska A., Terapia ręki, aCentrum , Warszawa 2014;
2. Dennison P. E., Dennison G., Kinezjologia edukacyjna dla dzieci, Warszawa
2003;
3. Franczyk A., Krajewska K., Zabawy i ćwiczenia na cały rok, Impuls, Kraków
2009;
4. Goddard Blythe S., Jak osiągać sukcesy w nauce? Uwaga, równowaga
i koordynacja, PWN, Warszawa 2015;
5. Minczakiewicz M. E., Zabawki i propozycje zabaw dla dzieci o prawidłowym
i zaburzonym rozwoju, Wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk 2012;